Dengeli beslenme, tüm gıda gruplarından sağlıklı gıdaları kapsar. Bunlar protein içeren gıdalar, tahıllar, meyveler, sebzeler ve sağlıklı yağlardır.

Bu makale genel bilgiler içerir ve herhangi bir bireye özgü beslenme veya sağlık kılavuzunun yerini alması amaçlanmamıştır. Beslenme planınızda veya yaşam tarzınızda herhangi bir değişiklik yapmadan önce doktorunuzla konuşun. Sınırlı veya düzenlenmiş bir diyet takip ediyorsanız bir diyetisyenle görüşün.

Dengeli beslenme, tüm gıda gruplarından sağlıklı gıdaları kapsar. Bunlar protein içeren gıdalar, tahıllar, meyveler, sebzeler ve sağlıklı yağlardır.¹

1. Protein
   Protein, vücudumuzun birçok bölümü için yapı taşıdır. Bunların arasında kemikler, kaslar, cilt ve kan hücreleri bulunur.² 
   Kanser tedavisi sırasında bazı kişiler normalden daha fazla proteine ihtiyaç duyar. Yeterince protein tüketmek iyileşmeyi ve güçlenmeyi desteklemeye yardımcı olabilir. Protein, özellikle kilo ve kas kütlesi kaybeden hastalar için önemlidir.³ 
   Sağlıklı protein kaynakları arasında yağsız et, derisiz yağsız kümes hayvanları, balık veya kabuklu deniz ürünleri, yumurta, tuzsuz kuru yemişler ve tohumlar, doğal kabuklu yemiş ezmeleri, fasulye, bezelye ve baklagiller bulunur. Diğer et dışı kaynaklar arasında yoğurt, peynir ve kinoa gibi bazı tahıllar yer alır.^4,5
2. Tahıllar
   2 farklı tahıl kategorisi vardır: rafine ve tam tahıllar. Rafine tahıllar, pek çok vitamin ve lif içeren dış katmanı çıkarmak için işlenirler. Dış katman çıkarılmadığından dolayı tam tahıllar daha sağlıklıdır.⁶ 
   Tam tahıllı besinlerin yenmesi, kabızlığa yardımcı olabilecek lifleri sağlar.
   Tahıllar da önemli besinler içerir. Bunların arasında, enerji üretimi gibi vücut fonksiyonlarına yardımcı olan B vitaminleri, folat, demir, magnezyum ve selenyum gibi önemli vitaminler ve mineraller bulunur.⁶ 
   Ayrıca sağlıklı bir sinir sistemini ve bağışıklık sistemini de desteklerler.⁷ 
   Sağlıklı tam tahıllar arasında esmer pirinç, yabani pirinç, arpa, kinoa, darı, sorgum, bulgur, yulaf, yulaf ezmesi ve tam mısır unu yanı sıra tam tahıllı ekmek ürünleri, tam tahıllı makarnalar ve tam buğday unundan yapılmış mamuller bulunur.⁸
3. Meyve ve sebzeler
   Sağlıklı beslenmenin en önemli parçalarından biri de çeşitli meyve ve sebzeler yemektir.
   Meyve ve sebzelerin çoğu doğal olarak düşük kalorili ve az yağlıdır.⁹ 
   Bunlar aynı zamanda antioksidan ve fitokimyasal (meyve ve sebzelere canlı renklerini veren bitki kimyasalları) kaynaklarıdır. Fitokimyasallar ve antioksidanlar vücut için faydalıdırlar. Hücrelere verilen hasarı ve yangıyı azaltabilir, bağışıklık fonksiyonunu destekleyebilirler.¹⁰ 
   İşlem görmemiş meyve ve sebzeler de doğal olarak yüksek lif oranına sahiptirler ve bu da onların sağlık için faydalarını artırır.¹¹ 
   Farklı renklerde meyve ve sebzeleri yemeye çalışın. Yeşil, kırmızı, mor, beyaz, turuncu ve sarı renkli meyve ve sebzeler farklı temel besinleri içerir.¹² 
   Örneğin yeşil sebzeler, kan hücrelerinin oksijen taşımasına yardımcı olan bitki bazlı demiri, kırmızı kan hücrelerinin sağlıklı kalmasına yardımcı olan folatı ve kan basıncının kontrol edilmesine yardımcı olabilen potasyumu yüksek oranlarda sağlarlar.^12-15 
   Sarı ve turuncu meyve ve sebzeler bağışıklık işlevine yardımcı olabilecek A ve C vitaminlerini sağlarlar.¹²
4. Sağlıklı yağlar
   4 farklı tür yağ vardır: doymuş yağ, trans yağ, çoklu doymamış yağ ve tekli doymamış yağ. Doymuş ve trans yağlar sağlıksız yağlardır.¹⁶ 
   Genellikle işlenmiş, kızarmış ve yüksek oranda yağ içeren gıdalarda bulunurlar.¹⁷ 
   Bu sağlıksız yağlar oda sıcaklığında katı şekildedir ve tereyağı, süt ürünleri ve yağlı etlerde bulunurlar.¹⁷ 
   Sağlıklı, doymamış yağlar, sebzelerde, kabuklu yemişlerde, tohumlarda, balıklarda ve oda sıcaklığında sıvı halde olan yağlarda bulunurlar.¹⁶ 
   Sağlıklı yağ kaynakları arasında zeytinyağı ve ayçiçek yağı; avokado veya avokado yağı; somon, uskumru ve sardalya gibi yağlı balıklar ve keten tohumu ve ceviz gibi kabuklu yemişler ve tohumlar yer alır.¹⁶

Biliyor muydunuz?

Tedaviniz süresince iyi beslenmek ve sağlıklı kiloda kalmak önemlidir.¹⁸

İyi beslenmenin potansiyel faydaları arasında enfeksiyon riskinizi azaltmak, sağlığınıza kavuşmak ve tedaviden sonra daha hızlı iyileşmek yer almaktadır.¹⁹

Kişisel ihtiyaçlarınızı en iyi şekilde karşılamak amacıyla doktorunuz, kanser belirtilerinize ve beslenme gereksinimlerinize uygun olarak özel bir diyet önerebilir.¹⁹

Sağlıklı gıdalar kullanarak yemek yapmak

Sağlıklı beslenmenin pek çok yönü vardır, peki hepsi birbiri ile nasıl uyumlu hâle getirilir?

Sağlıklı beslenmenin birçok yolu vardır.

• Tabağınızın yarısını meyve ve sebzelere ayırın²⁰
• Konserve meyve ve meyve sularından ziyade işlem görmemiş meyve ve sebze çeşitlerine odaklanın²⁰
• Tahıllarınızın yarısını tam tahıllar arasından tercih edin²⁰
• Yağsız veya az yağlı süt ürünlerini tercih edin²⁰
• Farklı çeşitlerde yağsız proteinleri tercih edin²⁰
• Düşük oranda sodyum, doymuş yağ ve ilave şeker içeren yiyecek ve içecekleri tercih edin.²⁰

Beslenmenizde herhangi bir değişiklik yapmadan önce, bireysel beslenme ihtiyaçlarınızı değerlendirmesi için doktorunuzla konuşmayı unutmayın. Doktorunuzun tüketmekten kaçınmanızı tavsiye edeceği bazı yiyecekler olabilir.

Kilo verdiyseniz veya tedavi süreciniz devam ediyorsa kalori ihtiyaçlarınız daha yüksek olabilir.¹⁹

En sevdiğiniz yemekleri daha sağlıklı hale getirmek

Sizi rahatlatan sevdiğiniz bir yemek var mı? Sevdiğiniz yemekleri daha sağlıklı hale getirebilirsiniz. İşte beslenme planınıza daha fazla bitki bazlı yiyecek eklemek için bazı basit öneriler

• Sağlıklı peynir soslu makarna hazırlama
  Sağlıklı bir peynir soslu makarna pişirmek için tam buğday düdük makarna kullanın. Yarım bardak donmuş ıspanağı çözdürerek makarnayı pişirirken tencereye ekleyin, böylece yemeğe 1 porsiyon sebze eklemiş olacaksınız.
• Sebzeli makarna yemeyi deneyin
  Tarifteki spagetti miktarının yarısını, spiral şeklinde kesilmiş kabaktan (dondurulmuş veya taze sebze meyve reyonunda önceden hazırlanmış olarak da bulunabilir) yapılan makarna ile değiştirerek spagetti porsiyonunuzu yarı yarıya azaltın.
• Kahvaltınıza sebze ekleyin
  Yumurtanızı en sevdiğiniz şekilde pişirmeden önce karışık sebzeleri bir tavada sote ederek pişirin. Zaman kazanmak için dondurulmuş karışık sebze kullanabilir veya yarım ilâ 1 bardak taze sebze doğrayabilirsiniz.
• Etsiz yemekleri tercih edin
  Bir çorba veya türlü pişiriyorsanız, pastırma veya sığır eti yerine protein kaynağı olarak fasulye, mercimek ya da kinoa kullanmayı düşünün.
• Bir smoothie hazırlayın
  (smoothie; meyveli veya sebzeli buzlu veya sıvı püre halindeki içecek) Kolayca karışabilen 1 bardak kadar ıspanak ekleyin. Bu, içeceğin tadını değiştirmeden 1 porsiyon sebze eklemenizi sağlayacaktır.

Kanser hastaları için sağlıklı, hazırlanması kolay yemeklere bazı örnekler aşağıdaki gibidir:

Gıdanın güvenli şekilde saklanması

Tedavi sırasında gıda güvenliği hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir. Gıda dâhil herhangi bir kaynaktan enfeksiyon kapma olasılığınız daha yüksek olabilir. Bunun nedeni hastalığınızın ve tedavisinin bağışıklık sisteminizi zayıflatabilmesidir.²¹

Aşağıda bazı genel kılavuz ilkeler yer almaktadır.²¹

Genel ilkeler: Gıda güvenliğine yönelik dört temel adım²¹

Gıda sıcaklığı

Pişmiş yiyeceklerin güvenli olan minimum iç sıcaklıkları sığır, kuzu ve dana eti için 63°C, kıyma için 71°C ve kümes hayvanları için 74°C'dir.²¹

Yüksek riskli yiyecekleri tükenmekten kaçının²¹

Bakteri taşıma olasılığı daha yüksek olan yüksek riskli gıdaları tüketmekten kaçındığınızdan emin olun. Yüksek riskli gıdalar arasında kırmızı etler, kümes hayvanları, deniz ürünleri veya yumurtaların çiğ ya da az pişmiş formları; pastörize edilmemiş süt ürünleri (süt veya peynir); yıkanmamış meyveler veya sebzeler; soğuk, pişmemiş sosisler ve şarküteri etleri ile çiğ filizler (örneğin yonca, fasulye, vb.) yer alır.²¹

Paketlenmiş gıdaları, yerinde hazırlanan gıdalara tercih edin²²

Gıda alışverişi yaparken paketlenmiş gıdaları, yerinde hazırlanan gıdalara tercih edin.²²

Örneğin, mağazada taze olarak hazırlanan domates sosu yerine bir kapalı kavanoz domates sosunu, ev yapımı salata sosları yerine şişelenmiş salata soslarını veya açık satılan kuru yemişler yerine, kapalı paket badem ve kuruyemişleri tercih edin.

Unutmayın, gıda güvenliği ilkeleri, gıda alışverişi yaparken, yemek pişirirken, gıdaları saklarken, kalan yemekleri yerken ve dışarıda yemek yerken her zaman takip edilmelidir.²¹

Bir gıdanın güvenli olup olmadığından emin değilseniz doktorunuza danışın.

Bir yemeğin bozulup bozulmadığı konusunda şüpheniz olursa, güvenli olmayabilecek bir şey yemektense bu yemeği yememeniz daha iyidir.²³

Beslenme düzenim 101 kontrol listesi

İyi beslenme, öğün planlama ve gıda güvenliği konularında kuralların dışına çıkmamak için aşağıdaki yararlı kontrol listesini kullanabilirsiniz.

Referanslar:

1. Balanced Diet. https://www.healthline.com/health/balanced-diet#what-to-eat (Erişim tarihi: 07.04.2021).
2. Benefits of Protein https://www.webmd.com/diet/benefits-protein#1 (Erişim tarihi: 07.04.2021).
3. Nutrition for the Person With Cancer During Treatment. https://www.cancer.org/content/dam/cancer-org/cancer-control/en/booklets-flyers/nutrition-for-the-patient-with-cancer-during-treatment.pdf (Erişim tarihi: 07.04.2021).
4. Go Lean With Protein. https://hgic.clemson.edu/factsheet/go-lean-with-protein/ (Erişim tarihi: 07.04.2021).
5. 11 Proven Health Benefits of Quinoa. https://www.healthline.com/nutrition/11-proven-benefits-of-quinoa (Erişim tarihi: 07.04.2021).
6. Grains. https://www.myplate.gov/eat-healthy/grains (Erişim tarihi: 07.04.2021).
7. Whole Grains An Important Source of Essential Nutrients. https://wholegrainscouncil.org/whole-grains-101/what-are-health-benefits/whole-grains-important-source-essential-nutrients (Erişim tarihi: 07.04.2021).
8. Your Complete Guide to Whole Grains. https://ag.tennessee.edu/fcs/Documents/GuideCookingToWholeGrains.pdf (Erişim tarihi: 07.04.2021).
9. How to Use Fruits and Vegetables to Help Manage Your Weight. https://www.cdc.gov/healthyweight/healthy_eating/fruits_vegetables.html (Erişim tarihi: 07.04.2021).
10. 5 benefits of a plant-based diet. https://www.mdanderson.org/publications/focused-on-health/5-benefits-of-a-plant-based-diet.h20-1592991.html (Erişim tarihi: 07.04.2021).
11. Fiber. https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/carbohydrates/fiber/ (Erişim tarihi: 07.04.2021).
12. Eat a Colorful Diet. https://www.rush.edu/news/eat-colorful-diet (Erişim tarihi: 07.04.2021).
13. Your Kidneys and Iron. https://www.kidney.org/atoz/content/iron (Erişim tarihi: 08.04.2021).
14. Folate-Deficiency Anemia. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/folate-deficiency-anemia (Erişim tarihi: 08.04.2021).
15. The 17 Best Foods for High Blood Pressure. https://www.healthline.com/nutrition/foods-high-blood-pressure (Erişim tarihi: 08.04.2021).
16. The truth about fats. https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/the-truth-about-fats-bad-and-good (Erişim tarihi: 08.04.2021).
17. Facts about saturated fats. https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000838.htm. (Erişim tarihi: 08.04.2021).
18. Nutrition in Cancer Care. https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/appetite-loss/nutrition-pdq (Erişim tarihi: 08.04.2021).
19. Benefits of good nutrition during cancer treatment. https://www.cancer.org/treatment/survivorship-during-and-after-treatment/staying-active/nutrition/benefits.html (Erişim tarihi: 08.04.2021).
20. Dietary Guidelines for Americans. 8th Edition. https://health.gov/sites/default/files/2019-09/2015-2020_Dietary_Guidelines.pdf (Erişim tarihi: 08.04.2021).
21. Food Safety. https://www.fda.gov/media/83744/download (Erişim tarihi: 08.04.2021).
22. Food Safety During Cancer Treatment. https://www.cancer.org/treatment/survivorship-during-and-after-treatment/staying-active/nutrition/weak-immune-system.html (Erişim tarihi: 08.04.2021).
23. When Good Food Goes Bad. http://www-ehs.ucsd.edu/food/FFA0211_FoodSafety.pdf (Erişim tarihi: 08.04.2021).

PP-ONC-TUR-0490 (Nisan 2021)